Vậy nên nếu biết hỏi, hỏi đúng cách, đúng người sẽ có người giúp. Muốn được như vậy thì cũng như người ta nói: Biết người biết ta, trăm trận trăm thắng. Biết điểm mạnh điểm yếu của mỗi người là cách tốt nhất để chúng ta đạt được những điều mình muốn. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc không phải câu hỏi nào cho một người ta nghĩ là chuyên gia cũng có thể trả lời hoặc muốn trả lời.
Để bắt đầu thì mình sẽ nêu ví dụ của những câu hỏi không tốt, tốt hơn, rồi đến tốt nhất. Những câu hỏi không thể có câu trả lời tốt là:
0. Cảm ơn bạn đã viết – cho tôi chia sẻ nhé?
1. Bạn còn nhớ tôi không?
2. Làm cách nào để làm được những việc bạn đã đạt được?
3. Bạn có thể làm người hướng dẫn tôi trong cuộc sống/chuyên môn được không?
Có những câu hỏi cụ thể hơn, nhưng vẫn chưa phải là câu hỏi tốt:
4. Tôi muốn bắt đầu học hay làm về ngành này khác, bạn có thể giúp tôi bắt đầu không? Phải tìm đọc sách nào?
5. Làm cách nào để vào được công ty X? Bạn có thể giúp tôi tìm việc ở công ty X được không?
6. Công ty X có cần tuyển vị trí Y không? Tôi có nên apply vào X không? Tôi có kỹ năng ABC thì công ty X có cần tuyển không?
7. Bạn có thể đánh giá dự án tôi đang làm được không?
Với câu 5 và 6, là cụ thể ở trường hợp của mình — mình là người biết một số chuyện kỹ thuật về máy tính hay khoa học khá rành, nhưng không phải là một người lãnh đạo điều hành. Vì thế hai câu hỏi trên thường là mình không trả lời được. Mình có thể giúp bạn có nghị lực để tìm hiểu những việc đó, nhưng không có quyền hành quyết định và không muốn là người quyết định những việc trên. Riêng mình có viết về việc giới thiệu người khác tới công ty mình đang làm cho những trường hợp là chuyên môn của mình, ai muốn có thể đọc trên trang web của mình.
Câu 7 rất khó trả lời, vì những gì một người đang làm thường có rất ít liên quan đến việc bạn đang làm. Việc họ đánh giá thấp hay cao dự án của bạn có rất ít ảnh hưởng đến việc bạn đang làm. Vì vậy mình nghĩ câu trả lời là nếu bạn thích thì bạn nên tiếp tục làm, không cần hỏi ý kiến của người khác làm gì.
Mình nghĩ những câu trả lời mình muốn trả lời nhất và là người sẽ giúp ích được nhất sẽ là:
8. Tôi đang muốn làm GPU, nhưng mà dịch thì bị báo lỗi X. Tôi đã Google nhưng không thấy ai bị vậy. Tôi biết bạn đã từng làm GPU, bạn cho tôi lời khuyên được không?
9. Tôi định chuyển việc sang công ty X/đã apply và được nhận vào trường X. Tôi đọc trên mạng thấy người ta bảo ở đó hay phải làm nhiều áp lực lớn. Tôi biết bạn có biết người làm ở X, vậy bạn hỏi cho tôi được không? Hoặc: Tôi đang nghĩ về việc chuyển sang ngành X. Tôi sợ ngành X sẽ có khó khăn này khác. Bạn đang làm ở trong ngành, bạn có thể cho tôi hỏi bạn có bị như vậy không và giải quyết như thế nào?
10. Tôi thấy bạn làm dự án này kia trên website (hay trên Google Scholar). Tôi muốn bắt đầu phát triển chức năng Y trên dự án đó thì bắt đầu từ đâu?
11. Tôi thấy bạn đang làm việc X. Tôi gần đây nhận ra có người khác cũng làm việc Y giống như bạn. Bạn nghĩ điểm mạnh điểm yếu của X so với Y là gì?
12. Tôi đang làm việc này khác mà bị tắc. Tôi biết bạn không là chuyên gia của đó, nhưng có thể bạn biết chuyên gia đang làm việc đó. Bạn có thể giới thiệu cho tôi người biết việc này không?
Cái hay của năm 2021 là ai cũng có thể email, kết nối, nhắn tin với rất nhiều chuyên gia được. Với những gì mình biết, phần lớn những người chuyên gia đều muốn kết nối với những người chung sở thích. Phần lớn họ sẵn sàng hướng dẫn những ai trẻ hơn để có nhiều người như mình. Cái dở của mạng xã hội và một thế giới mà mọi người kết nối với nhau là nước sẽ chảy nhiều hơn ở chỗ trũng – người được coi là chuyên gia sẽ có rất nhiều người hỏi. Có nhiều người sẽ nhận được rất nhiều tin nhắn và email vì thế nên mình nghĩ kỹ năng đặt câu hỏi tốt cho người biết việc sẽ là một kỹ năng mang tới nhiều ích lợi cho mỗi người. Điều đó không chỉ được việc của mỗi người, tiết kiệm cho mình rất nhiều thời gian, mà còn là niềm vui và vinh dự cho người được hỏi nữa.